Wie bijvoorbeeld voor Hemelvaartsdag en de dagen erna nog een boeiende invulling zoekt, die zou kunnen overwegen de pakweg 14 kilometer lange Vrijheidsroute Gorssel of de ruim 42 kilometer lange Vrijheidsroute Lochem te gaan wandelen. De lange route staat officieel te boek als tweedaagse wandeltocht, maar is – grotendeels – ook prima met de fiets te doen.

Initiatiefnemer Dick van Welzen heeft bij het opzetten van de routes, zo schrijft hij, ‘steeds gekozen voor een ruim begrip van bevrijding en vrijheid én aandacht voor educatie. De vrijheidsroutes richten zich in opzet niet louter op de bevrijding zelf, maar tevens op het aanreiken én het in stand houden van een zo compleet mogelijk begrip van vrijheid aan de hand van lokale verhalen over de Tweede Wereldoorlog’.

Keuzes
Telefonisch geeft de gepensioneerd socioloog hier graag een nadere toelichting op: “Het ging mij vooral om de achtergrondverhalen en persoonlijke verhalen en ook om de keuzes die mensen tijdens de oorlog hebben moeten maken. Een deel van de Vrijheidsroute Gorssel was al ontwikkeld, inclusief de plaatsen en verhalen ter herinnering. Er is nu, naast veel digitale archieven, onder meer gebruikgemaakt van gegevens uit het recente boek ‘Van bezetting tot bevrijding’, de nieuwe versie van ‘De voet dwars’ (1995) van Historische Vereniging De Elf Marken.”

Wandelaars komen tijden de Vrijheidsroute Gorssel onder meer in aanraking met de volgende onderwerpen: het geallieerd bombardement op Gorssel (18 maart 1945), het administratieve verzet binnen het Gorsselse gemeentehuis, Operation Cannonshot (“een geallieerde operatie die zijn weerga niet kent”), de doodgeschoten verrader Johnny de Droog, de bevrijding van Joppe, de V1-lanceerbaan en het volgens Van Welzen bijzondere verhaal van de Joodse onderduikster Helly Oestreicher.

(Helly Oestreicher is, met haar tweelingzusje Maria, in 1936 in Karlsbad (nu Karlovy Vari, Tsjechië) geboren in een Joods-humanistisch georiënteerd gezin, dat uit angst voor een Duitse inval in 1938 uitwijkt naar ons land. 1 november 1943 werd het gezin, met de grootmoeder, in Amsterdam opgepakt. Vader Felix, arts, liet de Duitsers geloven dat Helly aan een besmettelijke ziekte leed. Het verzet haalde haar uit het ziekenhuis en bracht haar, onder de naam Ellie Strijker, in onderduik bij de kinderloze Herman (1909) en Jantje (1907) Braakhekke van De Flierderkamp. Zij boden ook onderdak aan niet-joodse mannen om aan dwangarbeid te ontsnappen. Helly kon ronddwalen op de boerderij, maar ging voor de veiligheid niet naar school. Zij maakte daar de bevrijding mee, waarbij de Canadezen met kanonnen achter in de wei de Duitsers achterna zaten. Haar tweelingzusje en oudere zusje hadden het concentratiekamp Bergen-Belsen overleefd en kwamen naar de boerderij om aan te sterken. Haar ouders en grootmoeder niet. Zij zijn na hun bevrijding door de Russen in Tröbitz gestorven aan vlektyfus. Helly Oestreicher ontwikkelde zich tot een internationaal bekend beeldend kunstenaar.)

In spoor van de bevrijders
Over de lange Vrijheidsroute Lochem staat in de introductie: ‘Dit lokale streekpad volgt voor een groot gedeelte het spoor van de bevrijders. De wandeling is verdeeld over twee dagen en slingert zich door het uitgestrekte buitengebied in de gemeente Lochem. Het startpunt is bij het Liberation Museum in het Oude Stadhuis in het centrum van Lochem. Via de Lochemse Enk, waar de vrijheid flink bevochten is, wandel je naar Barchem, om vervolgens via het Grote Veld en Landgoed Velhorst de rivier de Berkel over te steken naar Almen. Op verschillende locaties onderweg lees je verhalen over gebeurtenissen tijdens de oorlog.’  Voor Dick van Welzen springt op deze route het verhaal van Elly Sanders eruit, ook als contrast met het verhaal van bijna naamgenoot Helly Oestreicher:

(Elly had vriendinnen, speelde buiten en ging naar school. Iedereen in het dorp wist dat ze Joods was, maar niemand sprak erover. Ver weg gescheiden van haar ouders, broer en zus zat ze ondergedoken in Barchem. Alsof ze een eigen kind was, was ze opgenomen in het gezin van de familie Eggink, die boerderij De Boskamp bewoonde. Twee jaar lang leidde ze als lid van het gezin een ‘gewoon’ leven. Ze werd alsnog opgepakt doordat haar ouders op straat herkend werden door een premiejager van de Hausraterfassungsstelle. Nadat haar vader mishandeld was en er gedreigd werd hetzelfde met Elly’s moeder te doen, gaf vader de adressen waar de kinderen ondergedoken waren. Elly en haar familie zijn in 1943 in Auschwitz vergast. In 2022 is er een gedenkteken bij de boerderij geplaatst door een toenmalig speelkameraadje van Elly, Ineke Sigger-Kettelarij.)

Concrete aanleiding voor deze Vrijheidsroutes was een in juli 2023 door de Lochemse gemeenteraad aangenomen motie ‘om het traject van de Liberation Route Europe te faciliteren’. In overleg met de Dorpsraad Gorssel, die mede als partner/promotor van de routes fungeert, is Van Welzen in het najaar van 2023 aan deze tijdrovende klus begonnen. Als uitvoerende partijen werkten mee: Achterhoek Toerisme, AbelLeisure, de VVV Lochem en de gemeente Lochem.

Educatie
In de komende periode hoopt Dick van Welzen in samenspraak met de lokale basisscholen bijvoorbeeld tot speciale lesbrieven te komen, opdat leerlingen diepgaand kennis kunnen maken met de bijzondere en aangrijpende oorlogsverhalen uit hun dorp en gemeente. “De actualiteit in de wereld laat zien hoe belangrijk het is dat we deze verhalen blijven vertellen.”